تاثیر قارچ کش ها در کشاورزی مدرن
منشاء اصلی خسارات گیاهان و محصولات گیاهی بیماریها میباشند که میتوانند توسط شمار زیادی ازموجودات زنده بیماریزا ایجاد شوند. قارچهای بیماری زا در ردیف نخست زیان رسانی به محصولات گیاهی دنیا محسوب میشوند. همینطور ویروسها، نماتدها و باکتریها نیز باعث ایجاد بیماری در گیاهان میشوند. علائم بیماری، مشابه آنهایی که توسط پاتوژن ها یا همان بیماریزاهای گیاهی ایجاد میشوند، میتوانند بوسیله فاکتورهای آبیوتیک یا غیرزنده مثل کمبود مواد غذایی در گیاه، آلودگی هوایی و همچنین حشرات نیز ایجاد شوند.
قارچکشها، علفکشها و حشره کشها، آفت کشهایی هستند که در حفاظت گیاهان در علم گیاهپزشکی مورد استفاده بسیار قرار میگیرند.یک قارچکش، نوع ویژه ای از آفت کشها محسوب میشود که توسط ایجاد موانع اختصاصی یا از بین بردن قارچ عامل بیماری، بیماریهای قارچی را کنترل میکند.البته تمام بیماریهای قارچی به اندازه کفایت توسط قارچکشها قادر به کنترل نیستند.این بیماریها شامل بیماریهای آوندی مثل فوزاریومها و ورتیسیلیومها میباشند. بیماریهایی که توسط انواع دیگر ارگانیسمها ایجاد میشوند، اختلالاتی که توسط فاکتورهای آبیوتیک ایجاد میشوند و همچنین خسارات حشره آفت توسط قارچکشها قالب کنترل نیستند. بنابراین ضروری مینماید که قبل از بکاربردن یک قارچکش در وهله اول عامل بیماری را تشخیص دهیم.
● ضرورت استفاده از قارچکش ها
بیماریها یک پیشامد شایع روی گیاهان هستند که بیشتر اوقات باعث ایجاد زیانهای اقتصادی جبران ناپذیر بر روی محصولات و کاهش کیفیت محصول میشوند. بنابراین مدیریت بیماریهای گیاهی یک مؤلفه حیاتی برای بازدهی بیشتر محصول است.
سه دلیل عمده ایکه قارچکش ها استفاده میشوند عبارتند از :
۱) کنترل یک بیماری در طول مدت استقرار و توسعه یک محصول.
۲) افزایش تولید محصول و کاهش آسیب. درختان میوه بیمار ممکن است بخاطر نقصان تعداد برگهایشان در اثر بیماری محصول کمتری بدهند. زیرا برگها که برای عمل فتوسنتز یک عامل ضروری به حساب می آیند توسط بیماریها تحت تأثیر قرار میگیرند. خسارات میتوانند قسمت خوراکی گیاه را تحت تأثیر قرار دهند و یا بخاطر بدفرم کردن شکل میوه میتوانند بر روی بازارپسندی میوه تأثیر منفی بگذارند.
۳) بهبود طول دوره انبارداری و کیفیت محصول برداشت شده. گاهی اوقات بزرگترین زیانهای بیماریها پس از برداشت میوه رخ میدهد. قارچها بیشتر اوقات میوها، سبزیجات، پیازهای داخل انبار و دانه های انبارشده را فاسد و غیرقابل مصرف میکنند.
تعداد کمی از غلاتی که تولید توکسین یا سم میکنند (مایکوتوکسینها) باعث ایجاد بیماریهای شدید منجر به مرگ و میر در انسان و حیوانات میشوند. قارچکش ها برای کاهش آلودگیهای همزمان بیماریها نیز مورد استفاده واقع میشوند. اما بیشتر قارچکش ها که تابحال مورد مصرف قرار گرفته اند به اندازه کافی برای مدیریت همزمان مایکوتوکسین به همراه دیگر بیماریها مؤثر واقع نشده اند.
● نقش قارچکش ها در مدیریت بیماریهای گیاهی
بیماریهای گیاهی توسط شماری از برنامه های کنترل تلفیقی به بهترین نحو مدیریت شده اند که عبارتند از : تناوب کشت، انتخاب کولتیوارهای مقاوم به بیماری (کولتیوارهایی که بطور ژنتیکی نسبت به دیگر کولتیوارها حساسیت کمتری دارند)، طول دوره کاشت، میزان کوددهی، تغییر و اصلاح میکروکلایماها، رعایت اصول بهداشتی و کاربرد قارچکش ها.
قارچ کش ها بیشتر اوقات یک بخش حیاتی از مدیریت بیماریها هستند زیرا :
۱) قارچکش ها بطور رضایتبخشی بسیاری از بیماریها را کنترل میکنند.
۲) عملیات زراعی به اندازه کافی از بروز بیماریها جلوگیری نمیکنند.
۳) کولتیوارهای مقاوم یا در دسترسی نیستند و یا بازارپسندی خوبی را ندارند.
۴) محصولات پرارزش، با بروز اولین علائم بیماری مقاومت بسیار پایینی را از خود نشان میدهند.
در مقایسه با غالب داروهای مصرفی توسط انسان، بیشتر قارچکش ها نیاز دارند که قبل از وقوع بیماری مورد استفاده قرار بگیرند و یا اینکه در هنگام ظهور اولین علائم بیماری مؤثر واقع میشوند. برخلاف بسیاری از بیماریهای انسان و حیوانات، آسیب واقع شده بر روی گیاهان به علت بیماریها، حتی اگر خود عامل بیماریزا هم از میان برداشته شده باشد از بین نمیرود. این قضیه به علت آن است که گیاهان رشد و نمو متفاوتی نسبت به حیوانات دارند. قارچکش ها تنها قادرند که از پیشرفت بیماری به قسمتهای غیرآلوده گیاه جلوگیری کنند. با این وجود قارچکش های محدودی وجود دارند که پس از آلودگی مؤثر واقع میشوند.
قارچکش هایی که دارای خاصیت درمانی هستند به این معنا که در برابر پاتوژنهایی که قبلاً گیاه را آلوده کرده اند فعالند از ایجاد مقاومت به قارچکش جلوگیری میکنند. یک پاتوژن مقاوم دارای حساسیت کمتری به عملکرد قارچکش ها میباشد که همین امر منجر به تأثیر کمتر قارچکشی و یا حتی بی تأثیر شدن قارچکشی میشود. از آنجاییکه این قارچکش های درمان کننده باید قادر به نفوذ در داخل گیاهان باشند و بطور انتخابی قادر به نابودی قارچ مهاجم باشند،آنها برای هدف قرار دادن آنزیم های ویژه یا پروتئین های ساخته شده توسط قارچ طراحی شده اند.
نظر به اینکه طرز تأثیر اینگونه قارچکش ها بسیار اختصاصی است، تغییرات ژنتیکی جزئی در ساختمان قارچ میتواند بر تأثیر این قارچکش ها غلبه کرده و پاتوژن در برابر قارچکش مقاوم شود. استراتژیهایی از مدیریت بیماری که بر کاربرد علاج بخشی قارچکش های تکیه کند بیشتر مواقع منجر به بروز مشکلات مقاومتی میشود هنگامیکه ۱) اندازه جمعیت پاتوژنهای مقاوم افزایش یابد. ۲) ریشه کنی همه قارچها از داخل گیاه مشکل باشد و تعدادی از پاتوژنها از دست قارچکش ها بگریزند.
پرورش دهندگان در بیشتر مواقع از روشهای پیش آگاهی یا آستانه عمل استفاده میکنند. در مواقعیکه این روشها در نظر گرفته شود، به علت اجتناب از صرف هزینه و تأثیر زیست محیطی ناشی از استفاده های نابجا، قارچکش تنها در صورت نیاز استفاده میشود.
روشهای پیش آگاهی برای شماری از بیماریهایی که شرایط زیست محیطی موافق و مطلوب برای رشد و نمو قارچ وجود دارند مورد استفاده واقع میشوند.
روش آستانه عمل قارچکش ها نیز شامل دیده بانی روزانه محصول به منظور تشخیص علائم اولیه بیماری بکار میروند و سپس وقتی که بیماری به سطح بحرانی رسید و دیگر قابل کنترل نبود بکار بردن قارچکش ها توصیه میشوند. یک مثال از سطح بحرانی بیماری، وجود یک لکه از علائم بیماری به ازای هر پنج برگ معاینه شده میباشد. آگاهی از سیکل بیماریزایی پاتوژن، استفاده از روشهای پیش آگاهی و آستانه عمل قارچکش در مبارزه با بیماری بسیار پراهمیتند.
بیماریهای مونوسایکلیک (یک نسل در سال) یا پلی سایکلیک (چند نسلی) و دوره کمون بیماری (مدت زمان بروز آلودگی تا ظهورعلائم بیماری) از جنبه های پراهمیت سیکل بیماریها میباشند. عوامل اقتصادی در بیشتر مواقع بر انتخاب قارچکش و طول دوره کاربرد تأثیر میگذارند. قارچکشهای گران قیمت با کاربرهای وسیع، در کشت های پرصرفه مثل باغهای میوه و چمن های گلف مورد استفاده قرار میگیرند که ممکن است به علت عدم استفاده از این نوع قارچکش ها موجب بروز زیانهای اقتصادی قابل توجه شوند.در برخی مواقع آستانه زیان اقتصادی در هنگام استفاده از قارچ کش باید معین شود. سطح مقاومت محصول یا آستانه خسارت بسته به مراحل مختلف رشدی گیاه، برنامه های مدیریتی، مکان و شرایط آب و هوایی میتواند فرق کند.