از میان کود های حیوانی هر کدام کاربرد خاص خود را دارد،اما از همه پرکاربردتر در زراعت گلخانه ای،کود گاوی و کود گوسفندی میباشد که بیشتر در کشت خاکی جهت آماده نمودن زمین به همراه خاکبرگ و ماسه به کار میرود.کود مورد استفاده میبایست کاملا پوسیده بوده و عاری از آفات و بذور علف های هرز باشد.البته معمولا به علت تغذیه دامها از علف های هرز،طبیعتا بذور این گیاهان در فضولات حیوانات دیده میشود.اما در صورت پوسیده بودن کودها و سرند نمودن مناسب کود این مشکل برطرف میشود.

کود پوسیده دارای نشانه های مختلفی است،کود پوسیده بوی تند فضولات حیوانی را نمیدهد،نرم است و اگر دست را داخل آن فرو کنیم گرمای خاصی احساس میشود.رنگ کود پوسیده نیز روشن است و اصولا هرچه کود پوسیده تر باشد رنگش روشن تر میگردد.

معمولا در گلخانه خاکی از کود دامی استفاده میگردد که مقدار آن از 3 تا 5 کیلوگرم بر متر مربع متغیر است.

در استفاده از کود دامی باید دفت نمود که اولا کود را سرند نموده،ثانیا کود پوسیده استقاده نمود.زیرا کود نپوسیده نه تنها باعث تقویت خاک نمیشود،بلکه موجب کاهش نیتروژن خاک نیز میگردد،زیرا برای پوسیده شدن در خاک،بخشی از ازت خاک را نیز جذب مینماید و به این ترتیب خاک فقیرتر می گردد.

روش پوساندن و فراوری کود دامی:

برای پوساندن کود دامی بهتر است،از یک چاله برای انبار نمودن کود استفاده شود،البته میتوان کود را در روی زمین نیز دپو نمود.کود نپوسیده دامی را در چاله ریخته و به اندازه یک چهارم آن کاه و کلش اضافه میکنیم.وجود کاه و کلش موجب تسریع فرآیند تخمیر کود میگردد،سپس به ازای هر تن کاه و کلش 100 تا 150 کیلوگرم اوره اضافه میکنیم و مخلوط حاصل را به طور یکنواخت مخلوط نموده و روی آن را با نایلون کاملا میپوشانیم،بعد از 3 تا 4 ماه کود دامی به کلی میپوسد و آماده استفاده میگردد.

با توجه به تفاوت نسبتا زیاد قیمت کود دامی پوسیده با نپوسیدهفاین روش فرآوری کود دامی برای واحدهای تولیدی مقرون به صرفه به نظر میاید.

1- کود اسبی :

نسبتأ خشک است ، از ازت غنی بوده ، به سرعت تخمیر شده و حرارت زیاد تولید می کند به آن کود گرم نیز می گویند. در اراضی سرد و مرطوب مصرف کود اسبی بر سایر کودها ترجیح دارد ، این کود برای گیاهان گلدار ، صیفی ،گیاهان ریشه ای و غده ای و برای سبزیهایی که رشد سریع و عمر کوتاه دارند و همچنین برای گیاهان اسید دوست ، کود اسبی توصیه شود. قابلیت استفاده عناصر غذایی آن متوسط میباشد.
اسب مقدار زیادی علف هرز می خورد و غذای خود را نرم و پودر نمی کند و در نتیجه تعدادی از بذور علف هرز سالم از دستگاه گوارش آن عبور می کنند و به همین علت کود اسبی بذر علف هرز زیادی دارد.

2- کود گاوی :

میزان آب آن بیشتر از کود اسبی است ( کود تازه تولید شده در گاوداریها، دارای رطوبتی 80 درصد است) و به خاطر بستری که از کاه دارد به کندی تجزیه می شود و حرارت آن به سرعت بالا نمی رود و به نام کود سرد معروف است.
گاو مقدار زیادی علف می خورد که آنها را خوب جویده و خرد می کند ، سیستم گوارش گاو کارایی بیشتری در هضم غذا دارد و در نتیجه کود گاوی بذر علف هرز کمتری دارد. آزاد سازی عناصر غذایی از کود گاوی تا میزان 50 % ممکن است بیش از 18 هفته طول بکشد.

3- کود گوسفندی :

بسیار خشک است و به جهت نداشتن بستر، کود آن نسبتأ زود تجزیه شده و مورد استفاده قرار می گیرد و از نظر حرارت تولیدی نسبتأ گرم است.

4- کود پرندگان :

از نظر مواد غذایی بسیار غنی است و مقدار مصرف آن بایستی به مقدار کم و با احتیاط صورت گیرد، بهتر است برای جلوگیری از سوختگی گیاه آن را با سایر کودها مخلوط کرد. به خاطر بستر خاک اره که دارند نسبت کربن در این کوها بالاست.
اثرات و اهمیت کود حیوانی در زراعت:
- در بافت خاک موثر است.
- منبع تامین مواد غذایی برای گیاه است.
- در افزایش تولید محصول مؤثر است
تأثیر کود حیوانی در خاک
- یکی از اثرات استفاده از کودهای حیوانی تامین ماده آلی خاک است، به خصوص زمانی که بقایای گیاهی به جا مانده در زمین به حدی نباشد که بتواند مقدار هوموس خاک را در حد مطلوبی نگه دارد.
- ظرفیت نگهداری آب در خاک را افزایش داده که این امر در مواقع کم آبی بسیار مهم است.
- نفوذ آب در خاک را بهبود می بخشد.
- کود حیوانی آب درون خاک را بنحوی با ذرات خاک ز تبخیر و نفوذ آن جلوگیری کرده و آماده برای جذب گیاه می سازد، این امر سبب جلوگیری از فرسایش نیز می گردد.
- عملیات زراعی را آسان نموده زمین را برای گاو رو شدن بهبود می بخشد.
- این کود در زمین های سبک سبب اتصال بهتر ذرات در خاک گشته و در زمینهای سنگین خاک را پودر و سبک سبب افزایش نفوذ پذیری و پروزیته خاک می گردد.
- به علت داشتن ماده آلی سبب بهبود هوادهی خاک می گردند.
- دی اکسید کربن، اسید آلی و مواد غذایی موجود در خاک را آماده برای جذب گیاه می نمایند.
- میزان جذب حرارت در خاکهای تیره بیشتر از خاکهای روشن بوده و به همین لحاظ کمک زیادی در گرم شدن زمین و نهایتا رشد بیشتر گیاه می گردد.
- کود حیوانی قدری خاصیت قلیایی دارد که به مرور HP خاک را افزایش می دهد.
- باعث افزایش میکرو اورگانیسمها و افزایش فعالیت بیولوژیکی خاک می گردد.

تاثیر کود حیوانی بر روی تأمین مواد غذایی مورد نیاز گیاه

- کود حیوانی علاوه بر کربن آلی، مقداری ازت آلی به خاک اضافه می کند، این مقدار ازت بر حسب شرایط ممکن است ناچیز یا قابل توجه باشد.
- هر چند میزان فسفر داخل کودهای حیوانی نسبت به کودهای شیمیایی بسیار اندک است ولی جذب فسفر از سوی گیاه از خاکها، بخصوص خاکهای قلیایی بسیار کم است زیرا فسفر وارده به خاک در سال اول حدود 10 تا 30 درصد قابل جذب خواهد بود در حالیکه فسفر داخل کود حیوانی در خاک جذب را آسان می نماید.
البته در کیفیت این کودها،نوع، سن، مقدار و ارزش غذایی مصرف روزانه حیوان کاری که حیوان انجام می دهد، جنس بستر و میزان آن ، نسبت مایع به جامد در کودو نحوه و تکنیک نگهداری کود بسیار مهم است.

تأثیر کود حیوانی بر میزان تولید حصول:

به عنوان ماده غذایی مورد استفاه میکرو ارگانیسم های خاک قرار می گیرد و کربنیک ، گاز آمونیاک، ترکیبات نیتراته و بسیاری از ترکیبات ساده و پیچیده دیگر را تولید کرده و مورد استفاده نباتات زراعی قرار می دهد.
برای پوسیدگی اولیه کود می توان آن را درشرایطی اهیت پوسیده بودن ( تجزیه ) کودهای حیوانی:
فراوانی ترکیبات آلی ازت دار ساده در کود حیوانی تازه بسیار مسأله ساز است. تجزیه سریع این مواد سبب آزاد شدن آمونیاک و تجمع آن در مجاورت ریشه ها گشته و موجب مسمومیت گیاه می گردد. پوسیدگی اولیه کود این مشکل را مرتفع می سازد، به همین جهت هیچ گاه نباید کود تازه به محصول تازه کاشته شده داد.
زیادی املاح در کود نیز می تواند از طریق ایجاد پتانسیل اسمزی و یا مسمومیت در گیاه مساله ساز باشد بنابراین وجود مقدار متعادلی از عناصر غذایی و عدم زیادی عناصری مثل سدیم در کود دامی مطلوب می باشد. کیفیت مواد بستری نیز نقش مهمی در کیفیت و حالت فیزیکی کود دارد.بنابراین کودی که در طویله موجود است نمی توان روزانه آن را خارج کرد، چرا که بایستی مدتی به شکل مناسبی نگهداری تا توسط باکتری های هوازی و بی هوازی تخمیر گردند. در شرایطی کودها، توسط باکترهای هوازی و با تولید گرمای 60 تا 70 درجه باعث تجزیه مواد آلی داخل آن می گردند و حتی قوه نامیه بذور علف هرز در این درجه حرارت از بین رفته و تا حد زیادی بیمارهای احتمالی در داخل آن بی اثرخواهند شد. چنانچه کودهای دپو شده فشرده شده و هوای داخل آن جایش را بهco2 بدهد تحت تأثیر باکترهای بی هوازی تخمیر شده ، که حرارت داخل کودهای حیوانی کاهش خواهند یافت، در مرحله تخمیر، تغییرات شیمیای عمده ای در داخل کود حیوانی صورت خواهد گرفت.

تغییرات ازت موجود در کود :

تخمير در شرايط هوازي فوراً شروع شده ، ترکيبات ازت دار نظير اوره به کربنات آمونيم تبديل و ظرف 5 روز باتمام خواهد رسيد سپس بلافاصله به آمونياک تبديل خواهد شد و بوي داخل طويله مربوط به گاز امونياک ميباشد.
اوره CO ( NH2)2 + 2H2O → ( NH4 )2 CO3
( NH4)2 CO 3 → 2NH3 + CO2 + H2O
چنانچه در زمان سرما و يخبندان کود حيواني در مزرعه ريخته شود یخبندان باعث تسريع در از بين رفتن امونياک خواهد شد چراکه در اثر سرما امونياک ، کريستاليزه شده و میزان آن کاهش خواهد يافت بطوريکه ظرف چند روز ميزان ان به نصف تقلیل می یابد.
تعييرات در ترکيبات کربن هيدراتها
در فاز جامد کود حيواني به ميزان زياد سلولز، همي سلولز و مواد هضم نشدني ديگر هنگام دفع فضولات از حيوانات در کودهاي حيوا ني وجود دارد اين گونه مواد شامل کاه و کلش و ساير مواديکه در بستر خواب حيوانات همراه است بميزان زياد داراي سلولز ، همی سلولز و بمقدار کم که قابليت هضم آن آسان است نظير قند و نشاسته پروتيين وجود دارد که هنگام نگهداري کودها در نتيجه به هوموس و ليگنين پروتيين تبديل خواهد شد.
تغييرات در ترکيبات کربن هيدراتها بستگي زيادي به هوادار بودن داخل کودها دارد.
تغييرات و تجزيه اين مواد در فضاي باز و حرارت زياد (37) داراي رطوبت و هوا د هي مناسب سريع تر صورت خواهد گرفت.
در تجزيه اوليه کربن هيدراتها بدوا به کربنات آمونيوم سپس به کربن دي اکسيد و آب و حرارت زياد (انرزي )تبديل خواهد شد.
تغييرات کربن هيدراتها در شرايط بي هوازي به آرامي و سختي تجزيه شده و به کربن دي اکسيد متان هيدروزن ، استيک اسيدهاي ان را بوجود مي آورد.

تغييرات در مواد معدنی

فسفر اغلب در فاز جامد کودهاي حيواني بشکل فسفر آلي و ترکيبات معدني وجود دارد
در اثر تجزيه ميکروبيولوزيکي فسفر آلي موجود در کودها به فسفر معدني و قابل جذب تبديل خواهد شد.کودهايي که تخمير شده اند فسفرهاي قابل جذب اغلب بصورت آمونيوم فسفات و منو کلسيم فسفات وجود دارد.
مقدار زيادي از پتاسيم کودهاي حيواني قابل حل در داخل آب مي باشند که گياهان به آساني آنها را جذب مي نمايند.
پتاسيم کلسيم و منيزيم غير قابل حل در آب در خلال تخمير بشکل قابل جذب گياه در خواهند آمد.

کودهاي تخمير يافته تازه:

کودهاي تخمير يافته همانطوريکه از اسم آن متوجه مي شويم مواد اوليه آن کاملاً تغيير يافته و يا حداکثر مواد آن تغيير يافته است . در حالکيه کودهاي تازه حيواني فاز جامد و مايع يکي بوده ميتوانيم تفاوت آنها را بشرح زير بصورت مواد بياوريم .
الف – کودهاي تخمير يافته مواد غذائي مورد نياز گياه بيشتر اماده براي جذب در اختیار دارند . در طول دوره تخمير وزن ان کم خواهد شد . يک تن کود حيواني تازه بعد از تخمير وزن آن پنجاه درصد کاهش مي يابد.
ب – قسمت زيادي از ازت داخل کودهاي تازه قابل حل در آب ميباشد . لذا براي تجزيه مواد الي وسنتز پروتئين ميکرو اورگانيسم ها از ازت قابل حل در آب مصرف مينمايند . روي اين اصل ازت مورد نياز گياه در کودهاي تازه کاهش خواهد يافت . يا چنانچه کنترلي در نگهداري ان نشود ازت بصورت گاز به هدر خواهد رفت
ج – در کودهاي تخمير يافته فسفر قابل جذب بيشتر بوده چنانچه شستشوئي صورت نگيرد ميزان فسفر و پتاس تغييري نمي يابد
د – در پايان عمليات تخمير نسبت کربن به ازت C/N= 1/2 تقليل ميابد . در حاليکه در کودهاي تازه بزرگتر بوده و بهمين جهت کمبود ازت در گياه مشاهده خواهد شد.

عناصر معدنی موجود در چند نوع کود دامی رایج

از بين رفتن کودهاي حيواني:

در داخل طويله و يا بعد از خارج نمودن کود از طويله چنانچه رعايت اصول در نگهداري ان نشود انتقال به مزرعه قسمت عمده ان از بين خواهد رفت . بنابراين از زمان توليد تا انتقال به مزرعه از راههاي مختلفي خاصيت اين کودها بشرح زير از بين خواهد رفت.

از بين رفتن مواد مايع داخل کود :

از بين رفتن فاز مايع در کود حيواني به لحاظ مواد غذائي گياه از اهميت بالائي برخوردار است . فاز مايع و يا بعبارت ديگر ادرار از کف طويله ها و عبور از محل دپو کود حرکت کرده و چنانچه کف طويله بنحوی جاسازي نشده باشد اين مايعات به هدر خواهد رفت تقريباً 50 درصد وزن کودهاي حيواني بدواً جزء فاز مايع ميباشد.

نحوه شستشوي و از بين رفتن فاز مايع :

عموماً در طويله هاي سنتي و روستائي کودهاي حيواني از پنجره طويله به خارج از ان مي ريزند و يا در زير باران و هواي ازاد نگهداري مينمايند و يا با وارد شدن اب باران از سقف و ابچکان ان تحت تاثير قرار خواهند گرفت . چنانچه دپو کودهاي حيواني در فضاي باز نگهداري گردند ارزش اين نوع کودها ظرف شش ماه به نصف تقليل خواهد يافت.
البته در از بين رفتن مايعات داخل کودهاي حيواني به تنهائي نبوده بلکه مواد غذائي قابل حل در آب نيز بهمراه اين مايعات از بين خواهد رفت . يعني ازت ، فسفر ، پتاس نيز بهدر خواهد رفت . از طرفي مواد آلي قابل حل نيز به ميزان قابل توجه اي کاهش خواهد يافت . و اين موضوع رنک مايعاتي است که در زهکش و دپو اين کودها ملاحظه ميشود.

هدر رفت به شکل گاز:

در اصل هدر رفت ازت و ماده الي بشکل بخار از کودها قابل توجه است . اوره و امونياک موجود در کودهاي حيواني عمده ترين موادي است که بشکل گاز از کودهاي حيواني بهدر خواهد رفت و حرکت هوا و باد هدر رفت را تسريع مينمايد.

نگهداري صحيح کودهاي حيوان :

در حقيقت نگهداري صحيح کودهاي حيواني نگهداري مواد غذائي داخل انهاست . هدر رفت مواد غذائي در بهترين شرايط نيز اتفاق مي افتد ولي مي توانيم ميزان انرا کاهش دهيم.

مواد زير بستر حيوان :

استفاده از بستر مناسب در حقيقت براي تميز و خشک نگهداشتن بستر حيوانات است . استفاده از بستر مناسب در نگهداري و جذب ادرار داخل فضولات حيواني نهايتاً مواد غذائي مورد نياز گياه است . لذا بکار بردن نوع اين مواد نظير کاه و کلش و نسبت ان در جذب و نگهداری آب و مواد غذائي موثرند بطوريکه کلش چند برابر گاه ميتواند مواد غذائي قابل حل در آب و ادرار را نگهداري نمايند . همانطوريکه قبلاً نيز گفته شد استفاده از کودهاي تازه در مزرعه اثر سوء در توليد محصول خواهد

مصرف کودهاي تازه مستقيماً در مزرعه

بعضي از کشاورزان کودهاي تازه حيواني را مستقيماً به مزرعه برده وارد خاک مينمايند . يا در نقاط مختلف بصورت دپو کوچک ريخته و بعداً با شخم وارد خاک مينمايند . با وارد نمودن کودهاي تازه به مزرعه قبل از عمل تخمير سبب خواهد شد که بذر علفهاي هرز و يا احياناً بيماريهاي مختلف وارد مزرعه کردند و اگر بصورت کوپه اي در جاهاي مختلف در مزرعه رديفي نيز نگهداري گردند سبب ميشود تا مواد غذائي در اثر بارندگي و يا تبخير مواد غذائي و مواد الي به هدر رود لذا براي جلوگيري از هدر رفت مواد غذائي نگهداري کود و تخمير آن ضروريست.

نحوه ، ميزان و زمان مصرف کودهاي حيواني در مزرعه

زمان ، شکل و مقدار مصرف کود در زمين با خصوصيات فيزيکي و شيميائي خاک و نوع گياه شرايط اقليمي و نوع کودهاي مصرفي متفاوت خواهد بود.

زمان مصرف کودهاي حيوانی

مصرف اغلب کودها در زمان کاشت تاثير بهتري داشته است . در زمينه زمان مصرف کودهاي حيواني نيز چنين است . يعني کودهاي حيواني که کاملاً تخمير شده است بايستي همزان با کاشت و يا همزمان با مصرف کودهاي شيميائي مصرف نمود چراکه مواد مغذي داخل کودهاي حيواني نيز شسته شده به هدر ميرود.
مواد مغذي در کودهاي مورد مصرف در پائيز کمتر تاثير داشته است و نتايج مصرف بهاره مفيدتر است . مصرف کودهاي حيواني در خاکهائي با بافت ریز هدر رفت مواد غذائي کمتر اتفاق ميافتد . در اين گونه مواقع مصرف کود در پائيز و يا اوايل زمستان که در منطقه بروز يخبندان نباشد اشکالي نيست . البته تثبيت مواد غذائي در اينگونه از خاکها بيشتر است . در خاکهاي سبک و شني و يا اراضي شيبدار که احتمال شستشو و فرسايش خاک مدنظر باشد زمان مصرف به زمان کاشت نزديک ميباشد.

نگهداري مناسب کودهاي حيواني در يکجا

براي جلوگيري از هدر رفت به هر نحوي که ممکن است کودها را يکجا دپو نموده و بشکل مناسبي براي تخمير آماده نمائيم . براي اينکار موارد زير عمده و ضروريست
الف – کودها در محل نگهداري، فشرده شوند
ب – باندازه کافي در دپو و نگهداري کودها رطوبت وجود داشته باشد
ج – نگهداري کود بايستي در حد مقدورات در فضاي سرپوشيده و يا در جريان حرکت هوا قرار داشته باشد
د – جابجائي کودهاي دپو شده صورت نگيرد . اين چهار مورد از موارد عمده اي است که بايستي بکار گرفته شود
يکي از راههاي جلوگيري از هدررفت که در بعضي از دامداريهاي بآسانی قابل تاٌمین است مواد زير بستر حيوانات در کف بستر طويله ها است گه کاملاً با پاهاي حيوانات مخلوط و فشرده خواهند شد . در اين روش ميزان زيادي مواد مورد مصرف بستر بکار گرفته شود.

نحوه مصرف کودهاي حيواني به خاک

کودها را باید درمزرعه بشکل يکنواخت پخش نموده سپس با شخم زير خاک برد. در يک هکتار بميزان 10 تن کود حيواني سوخته مصرف ميگردد .انجام اين عمل توسط دستگاهي است که در کف تریلی و پشت بندها بسته شده و کود را به طوريکنواخت در مزرعه پخش مينمايد . عمق مصرف در خاک بستگي به نوع خاک و نوع کود و شرايط اقليمي دارد . بطور مثال براي خاک شني در عمق داده ميشود.

ميزان مصرف کود حيواني

بطور کلي جهت تعيين مقدار کود حيواني به فاکتورهايي نظير ماده الي خاک ، نوع گياه مورد کشت ، بافت خاک ، ميزان باران بايد توجه داشت . مثلاً براي خاکهائي که از لحاظ ماده الي فقير باشند بايد ميزان کود حیوانی زيادتر مصرف نمود . از طرفي خاکهائيکه داراي بافت سبک هستند نسبت به خاکهاي سنگين مصرف کود حيواني بيشتر خواهد بود و يا در مناطقي که داراي باران زيادي باشند مصرف کود زيادتر خواهد شد . نياز گياهان به کود حيواني متفاوت خواهد بود .